Een octrooi (ook wel patent of brevet genoemd) is een exclusief recht op een uitvinding waarmee je een ander kunt verbieden de uitvinding commercieel toe te passen in een bepaald rechtsgebied, gedurende een bepaalde periode. In het algemeen kan er worden gesteld dat een uitvinding een technische oplossing is voor een bepaald probleem. Het kan gaan om een product of een procedé of een specifieke toepassing. Een uitvinding is octrooieerbaar indien zij nieuw, industrieel toepasbaar en het resultaat van uitvinderswerkzaamheid is. Zo bestaan er octrooien op opvouwfietsen, bouwmaterialen…

Zelfs voor software werden ook beperkte mogelijkheden gecreëerd binnen de octrooiwetgeving.

Verkennende octrooisearch

Een octrooi geeft jou dus exclusieve rechten, maar omgekeerd bestaan er ook al heel veel octrooien, een onderzoek naar de bestaande octrooien je helpen of zelfs inspireren.  Met een verkennende octrooisearch kan je de ‘state of the art’ na gaan. Dit kan via de gratis toegankelijke Espacenet of via andere gratis of betalende databanken. Dit onderzoek kan je zelf doen, via een octrooigemachtigde of de FOD economie, Dienst Intellectuele Eigendom. Er bestaan verschillende onderzoeken: 

• Freedom to operate: een onderzoek of je jouw product op de markt kan brengen, zonder inbreuk te plegen op rechten van anderen
• Octrooieerbaarheidsanalyse: een onderzoek in welke mate voldaan wordt aan de octrooivoorwaarden om zelf een octrooi te nemen

Zulke onderzoeken zijn belangrijk en nuttig, het zou immers jammer zijn om na heel wat investeringen in tijd en geld te ontdekken dat iemand anders jou voor was en een idee dat jij in gedachten had uitwerkte én beschermde. 

Wist je dat VLAIO regelmatig gratis opleidingen geeft voor het zoeken in Espacenet? Via onze eventkalender vind je meteen waar en wanneer er zo’n opleiding plaatsvindt. Of, beter nog, abonneer je op onze nieuwsbrief. Daarin nemen we deze opleidingen ook op.

Wat zijn de voordelen van octrooiering?

Een sterk octrooi kan voor een onderneming waarde hebben én heel wat waard zijn. Een zwak octrooi weinig of geen. Voor bedrijven met weinig of geen ervaring met octrooien zetten we de pro’s en contra’s op een rij.

• Exclusiviteit: een octrooi geeft het monopolie voor je innovatie in een bepaald geografisch gebied. Een octrooi biedt je de mogelijkheid om je markt af te schermen.
• Afschrikkend effect: octrooien kunnen je concurrenten afschrikken, zodat ze je niet of minder snel zullen kopiëren. Ze weten immers dat je een (rechts)zaak tegen hen kan aanspannen.
• Marketing meerwaarde en imago: de vermelding ‘patent pending’ of ‘patented’ op je producten kan als marketinginstrument ingezet worden. En sowieso versterkt een octrooi en/of een octrooiportfolio het imago van je onderneming.
• Gunstige fiscaliteit: de netto-inkomsten die voortvloeien uit octrooi(aanvragen) kunnen tot 85% vrijgesteld worden van belastingen. Dit heet de ‘innovatieaftrek’.
• Risicokapitaal: verschaffers van risicokapitaal zijn uiterst gevoelig voor het aspect Intellectuele Eigendom. Een  octrooi(portfolio) is dus een zeer sterk punt als je risicokapitaal zoekt.
• Balans: Intellectuele eigendomsrechten in het algemeen en octrooien in het bijzonder kunnen geactiveerd worden en versterken daarmee de balans. Kies je ervoor om O&O in het algemeen te activeren, dan komt je in aanmerking voor investeringsaftrek (Meer info over de investeringsaftrek) of belastingskrediet (Meer info over belastingskrediet). De geactiveerde IE (octrooien, merknaam,..) vallen hier dus mee onder.

Volg je een actieve of passieve strategie?

Je kan bij octrooiering een actieve of een passieve strategie hanteren. Ook die hebben voor- en nadelen, die je best even in ogenschouw neemt:

• Bij een passieve strategie vraag je een octrooi aan die je freedom-to-operate vrijwaart. Je octrooi zorgt er m.a.w. voor dat je niet (of moeilijker) kan aangevallen worden door derden. Schendt iemand je octrooi(aanvraag), dan kan je hem/haar gewoon laten doen. Bijvoorbeeld omdat je ervan overtuigd bent dat je binnenkort toch weer iets nieuws of een verbeterde versie zal uitbrengen. Dergelijke passieve strategie levert je de minste kopzorgen op. Meestal blijft deze strategie beperkt tot de octrooiaanvraag. Na het verkrijgen van het nieuwheidsrapport stopt de procedure.
• Bij een actieve strategie, daarentegen, handhaaf je je rechten op de meest strikte wijze. Je volgt elke schending op, eventueel met advocaten. Ben je bijvoorbeeld van plan om met licenties (royalties) te werken? Dan ben je nagenoeg verplicht om deze strategie te volgen.'

Ben je van plan om met licenties (royalties) te werken? Dan ben je nagenoeg verplicht om een actieve strategie te volgen, waarbij je elke schending op je rechten strict opvolgt.

Wat zijn de nadelen van octrooiering?

• Zichtbaarheid: Elke octrooi(aanvraag) wordt gepubliceerd. Daarmee maak je je uitvinding de facto bekend. Je loopt het risico ook je concurrenten slimmer te maken. Het is dus weinig zinvol om een octrooi te nemen als het moeilijk of onmogelijk is om eventuele overtreders op te sporen. Bij productieprocessen waarbij de toegepaste technologie niet te zien of herkennen is aan het eindproduct dat op de markt komt, is dat vaak het geval. Geheimhouding is hier het betere alternatief.
• Kostprijs: octrooien kosten geld. En dus is de vraag hoeveel een mogelijk monopolie jouw onderneming waard is. Dit is een moeilijke afweging van kosten t.o.v. mogelijke opbrengsten. 
  • Belgische octrooiaanvraag: € 5.000 tot € 7.000. Je krijgt eveneens een nieuwheidsonderzoek (search report) van EPO. Dat biedt een goede inzage in je freedom-to-operate.
  • Europese octrooiaanvraag + instandhouding in +/- 8 landen gedurende 10 jaar: € 30 à 35.000.
  • Opereer je wereldwijd en wil je een actieve octrooistrategie voeren met licenties? Dan is een PCT-procedure aangewezen. Prijs: € 50.000 afhankelijk van het aantal gekozen landen over een periode van +/- 10 jaar. De kosten lopen stelselmatig op. Je betaalt dus niet de totale kostprijs van bij het begin. Je kan op elk moment kiezen om er mee te stoppen (dit geldt trouwens voor alle procedures).
• Race tegen de klok: Soms speelt de timing in je nadeel. Toon je je innovatie op een beurs? Wordt erover gepubliceerd of wordt ze op een  andere manier openbaar gemaakt? Dan is het zaak om je octrooi op heel korte tijd in te dienen.
• Juridische geschillen: Het handhaven van octrooien gaat meestal ook gepaard met kosten (en tijd) voor advocaten. Een octrooi geeft je een recht, maar je moet het wel zelf afdwingen of verdedigen. Deze juridische kosten draag je zelf. Je moet zelf actie ondernemen als iemand anders je octrooi schendt. Bedenk dat je ook zelf aangeklaagd kan worden door bijvoorbeeld je concurrenten. Maar dit kan natuurlijk ook gebeuren als je geen octrooi hebt.

Een octrooi bewijst verder dat je als kmo ernstig bezig bent. En dat wekt vertrouwen. Bij zakenpartners, bij potentiële klanten, bij leveranciers, maar zeker ook bij potentiële investeerders. In de VLAIO-podcast ‘IE, tips en tricks”, stelt VLAIO IE-experte Elke De Rijck: “Als bedrijfsadviseur van VLAIO begeleid ik vaak technologische bedrijven. En dan merk ik dat intellectuele eigendom vaak een hefboom is naar verdere samenwerking met grotere spelers in de markt die interesse hebben in die specifieke technologie. Soms leidt dat zelfs tot overnames.”

Een grondig overzicht van wat intellectuele eigendomsrechten voor jouw innovaties en jouw kmo kunnen betekenen vind je in ons patent boekje.