Oorspronkelijk bedoeld als bescherming voor literatuur en kunstwerken, is de bescherming van auteursrecht sterk verruimd, in die mate dat het auteursrecht van toepassing is op alle originele producten waarin men de schepping van een welbepaalde persoon kan zien. Auteursrecht kan dan ook niet alleen literatuur, muziek en software(*), maar ook alledaagse voorwerpen (bril, motief tapijt…) beschermen. Het auteursrecht verschaft de auteurs enkele exclusieve rechten met betrekking tot hun werk. Daaruit volgt dat je doorgaans de voorafgaande toestemming van de eigenaar van het auteursrecht nodig hebt als je zijn werk wilt gebruiken. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer je foto's of muziek op een website plaatst.

(*) Voor softwarebescherming werden ook beperkte mogelijkheden gecreëerd binnen de octrooiwetgeving.

Heb jij al gehoord van zogenaamde ‘auteursrechtentrollen’?

Gebruik jij ook foto’s om je website en/of nieuwsbrief te illustreren? En ben je je ervan bewust dat op bijna alle foto’s op het internet auteursrecht geldt? Het is niet omdat de foto’s makkelijk online te verkrijgen zijn (bv. via een Google afbeeldingen zoekopdracht), dat je het recht hebt deze foto over te nemen en te gebruiken. Logisch eigenlijk want fotografen, kunstenaars, artiesten,… hebben recht op een vergoeding voor hun werk. 

Wanneer je zo’n foto gebruikt, kan het dus zomaar gebeuren dat je gecontacteerd wordt door organisaties die auteursrechten beheren in de naam van de auteur of van een persagentschap. 

Wat is auteursrecht? 

Wanneer een origineel en tastbaar werk gemaakt wordt, verwerft de maker ervan automatisch auteursrecht. Het is m.a.w. een recht waarvoor geen registratie of vermelding van auteursrecht nodig is. Louter ideeën kunnen niet auteursrechtelijk beschermd worden. Het moet om een werk gaan dat je bijvoorbeeld kan zien en/of horen. Een werk is origineel wanneer het de persoonlijke stempel van de maker draagt, wanneer zij/hij creatieve keuzes gemaakt heeft. 

De meeste foto’s voldoen aan deze voorwaarden waardoor ze auteursrechtelijk beschermd zijn. Veelal gaat dat ook op voor film, muziek, grafische ontwerpen, software, beeldende kunstwerken, bouwwerken,... Dit recht loopt tot 70 jaar na de dood van de auteur. Auteursrechtelijke bescherming geeft de maker/auteur het exclusieve recht om zijn/haar creaties te exploiteren, openbaar te maken, te verveelvoudigen en te communiceren aan het publiek. Daarnaast kan hij/zij zelf bepalen onder welke voorwaarden anderen zijn/haar creaties mogen gebruiken.

Hoe weet ik of er auteursrecht rust op een foto? 

Zonder toestemming van de maker kan je een auteursrechtelijk beschermd werk dus niet gebruiken. Auteursrechten vereisen echter geen registratie, wat ertoe leidt dat er geen databank/overzicht bestaat van alle auteursrechtelijke werken. Bovendien zijn de voorwaarden om eraan te voldoen zo ruim dat heel veel werken onder dat auteursrecht vallen. Ga er als gebruiker dus maar best van uit dat alle foto’s op het internet beschermd zijn, en je dus heel snel een inbreuk op het auteursrecht pleegt, wanneer je een foto zomaar plukt van op het internet. Gelukkig zijn er heel wat websites die rechtenvrij materiaal aanbieden. Een handig overzicht vind je hier.

Omdat het zeer moeilijk is om als auteur na te gaan of jouw rechten niet geschonden worden, sluiten veel auteurs zich aan bij collectieve beheersvennootschappen of onafhankelijke beheersentiteiten die hun rechten beheren. 

Welke beheersentiteiten zijn er? 

Iedereen heeft allicht al van SABAM of SOFAM gehoord. Dat zijn collectieve beheersorganisaties die zonder winstoogmerk optreden en eigendom zijn van de staat of onder zeggenschap staan van hun leden. 

Daarnaast heb je ook onafhankelijke beheersentiteiten zoals Visual Rights Group, PicRights, Copytrack en Getty Images. Dat zijn organisaties met winstoogmerk. Hun hoofddoel bestaat erin om auteursrechten of naburige rechten te beheren voor rekening en in het belang van meerdere rechthebbenden, maar niet onder het zeggenschap van deze rechthebbenden staan. Vaak speuren deze onafhankelijke beheersentiteiten met behulp van zoeksoftware het internet af naar inbreuken op auteursrechten. Wanneer een inbreuk ontdekt is, wordt de inbreukmaker gecontacteerd en worden eenzijdig opgelegde tarieven aangeboden om deze inbreuk te remediëren. 

In principe is het opsporen en opkomen tegen inbreuken ter bescherming van de auteurs geoorloofd. Het probleem is echter dat de communicatie niet altijd correct is opgesteld, ze soms onder druk hoge bedragen vorderen, met rechtszaken dreigen en/of geen of onvoldoende bewijs aanleveren. Desondanks is het mogelijk dat deze onafhankelijke beheersentiteiten terecht opkomen tegen een inbreuk. Maar wanneer het zogenaamde auteursrechttrollen betreft, rijzen er echter wel problemen. 

Wat is een auteursrechttrol? 

Auteursrechttrollen zijn bedrijven die auteursrechten van anderen beheren om buitensporige vergoedingen te innen, veel hoger dan de gebruikelijke vrijwillige licentiekosten. Ze zetten gebruikers daarbij op allerlei manieren onder druk. Hun doel is niet om auteursrechtschendingen te stoppen, maar om inkomsten te genereren uit vastgestelde – of vermeende – inbreuken.

Met andere woorden: hun verdienmodel draait om het opdringen van licenties nadat een inbreuk is vastgesteld, niet om het actief exploiteren van auteursrechten. Sterker nog, ze hebben er belang bij dat de schendingen blijven bestaan en niet dat foto’s verwijderd worden, terwijl hun officiële opdracht juist zou moeten zijn om schendingen te bestrijden en te voorkomen.

Wat als je gecontacteerd wordt?

Wanneer beheersorganisaties  je contacteren, dien je niet zomaar te betalen wanneer de volgende elementen aanwezig zijn (kenmerken van auteursrechttrollen): 

1. Vanzelfsprekendheid waarmee de beheersentiteit ervan uitgaat dat de foto’s, waarvan zij de rechten zegt te beheren, beschermd zijn door het auteursrecht. Wanneer dit jou onwaarschijnlijk lijkt omdat bv. originaliteit niet duidelijk is, kan je vragen dit aan te tonen.
2. Het gebrek aan overtuigend bewijs dat de beheersentiteit de rechten op de bewuste foto’s heeft verkregen. Wanneer er geen bewijs wordt geleverd dat de beheersentiteit de rechten op de foto heeft verkregen, mag je dit zeker vragen. Zij moeten aantonen dat de maker van het beeldmateriaal hen gemandateerd heeft om de auteursrechten te innen.
3. De vergoeding die geëist wordt, is willekeurig vastgesteld, sluit niet aan bij indicatieve tarieven en is opgedreven met onbewezen kosten. Vraag hen de vergoeding die geëist wordt toe te lichten. Op deze pagina  vind je een indicatie van de tarieven gehanteerd door SOFAM.
4. Het langdurig wachten (bv. meer dan een jaar) om naar de rechtbank te stappen, zonder ooit te vragen de foto’s te verwijderen of te onderzoeken of de foto’s nog publiek toegankelijk stonden. Dit is een indicatie dat de overtreding in eerste instantie opgespoord is om er munt uit te slaan, niet om die stop te zetten.

Deze criteria werden al behandeld in rechtszaken, en op basis hiervan zijn bepaalde beheersorganisaties aangemerkt als handelend als auteursrechttrollen, wat tot de wijziging van hun methoden leidde. 

Verder zijn deze vuistregels altijd van toepassing: 

• Vraag steeds eerst zelf bewijzen voordat je verder ingaat op de eisen. Verzoek om:
  • bewijs dat het bedrijf namens de auteur handelt,
  • de licentieovereenkomst tussen de auteur en het bedrijf
  • bewijs dat de licentiegever die de oorspronkelijke auteursrechthebbende van de afbeelding is.
• Je moet steeds nagaan of je onder één van de uitzonderingen op het auteursrecht valt. Indien dit het geval is, heb je geen inbreuk gepleegd op het auteursrecht. Een overzicht van de uitzonderingen vind je hier.
• Heb je de foto correct aangekocht? Maak dan zeker je eigen bewijs over.
• Is de beschermingsduur van het auteursrecht verstreken? Ook dan kan je onmogelijk een schending van het auteursrecht begaan hebben.
  Alles hangt verder af van de hoogte van de vergoeding die geëist wordt en op welke manier men overgaat tot de opeising hiervan. Gebeurt dit correct, dan zal je een correcte vergoeding dienen te betalen wegens het schenden van het auteursrecht. 

Conclusie

Maak nooit zomaar gebruik van foto’s die je op het internet vindt, maar gebruik databanken waar foto’s terug te vinden zijn (Unsplash, Pixabay, Shutterstock …). In deze databanken vind je zowel gratis als betalende foto’s, maar de prijs zal vele malen lager zijn dan wanneer je een inbreuk pleegt. Je kan ook steeds de auteur van het werk op voorhand contacteren wanneer je zijn/haar gegevens vindt. Ga zeker ook goed na onder welke voorwaarden je de foto’s kan gebruiken.

Wanneer je een inbreuk hebt gepleegd, win je bij heel hoge schadevergoedingen het best advies van een advocaat in.