Geef een stukje stad terug via parklets

Algoritme van de stad

In de context van stedenbouw en ruimtelijke planning verwijst het ‘algoritme van de stad’ naar de onderliggende regels en processen die bepalen hoe stedelijke ruimtes zijn georganiseerd en functioneren. Dit omvat planningsregels, verkeersstromen, zoneringswetten en de invulling van voorzieningen. Deze elementen werken samen om de vorm en het functioneren van de stad te beïnvloeden. Stadsplanners houden steeds rekening met de huidige situatie, maar ze moeten ook anticiperen op toekomstige trends en ontwikkelingen. Zo stappen planners de laatste jaren steeds vaker af van de auto als uitgangspunt voor het vormgeven van een stad.

Auto’s en stedelijke planning

Autosteden

De auto heeft de afgelopen eeuw een enorme impact gehad op stedelijke planning. De introductie van de eerste personenauto’s in 1908 zette koers voor een keerpunt in de stedelijke ontwikkelingen. De democratisering van de auto heeft geleid tot een culturele verschuiving, met de auto als symbool van persoonlijke vrijheid en autonomie. Naarmate auto's toegankelijker werden, nam de vraag naar meer en betere wegen toe. Dit leidde tot de aanleg van uitgebreide wegennetwerken en de opkomst van voorsteden, mogelijk gemaakt door de vrijheid om verder van het werk te wonen. Steden zoals Los Angeles werden iconen van de 'autostad', waarbij stadsplanning en ontwikkeling werden afgestemd op het gebruik van de auto. Ook in Vlaanderen heeft de auto een sterke impact gehad op de stedelijke planning, getuige de grote verkavelingsgraad. Verkavelingen impliceren doorgaans een afhankelijkheid van de auto bij gebrek aan clustering van voorzieningen én ontbreken van alternatieve vervoersmodi.

Counterbeweging

De auto is sinds een aantal jaren niet langer dominant bij de ruimtelijke planning. Om het hoofd te bieden aan de uitdagingen zoals duurzaamheid, klimaat, woonbehoefte en open ruimte moeten alternatieve vervoersmodi meer centraal komen te staan. Straten waarbij de auto dominant is, dragen ook niet bij aan sociale cohesie, gezelligheid en beleving. Er is met andere woorden een tegenbeweging aan de gang die het gebruik van de auto in balans moet brengen.

Parklets

Met de auto komt ook een parkeerbehoefte. Elke autogebruiker parkeert de wagen het liefst veilig, comfortabel en zo dicht mogelijk bij de bestemming. In de transitie-opgave voor steden en gemeenten gaat het hertekenen van de rol en plaats van de auto dan ook vaak gepaard met weerstand van de autogebruikers. Ze moeten betalen voor parkeerplaatsen, kunnen slechts beperkte tijd parkeren of kunnen gewoon helemaal niet meer vlakbij hun bestemming parkeren. De autogebruikers zelf, maar ook bijvoorbeeld handelaars worden dan vooral geconfronteerd met de nadelen van de ingrepen. Omdat de transformatie een werk is van lange adem, is er daarom nood aan oplossingen die ook de voordelen van een ander autogebruik aantonen. Bovendien hoeven lang niet alle parkeerplaatsen in winkelstraten te verdwijnen. En dat is exact waar de zogenaamde parklets op inspelen. Het idee van parklets werd voor het eerst gerealiseerd door het designbureau Rebar in San Francisco in 2005. Rebars eerste project, bekend als park(ing) day, was bedoeld als een kritisch onderzoek naar het gebruik van stedelijke ruimte, waarbij ze een parkeerplek voor een dag omtoverden tot een tijdelijk parkje.

Internationale verspreiding

Na de introductie én het succes van parklets in San Francisco heeft het concept zich wereldwijd verspreid. Steden zoals Londen, Berlijn, Wenen en Melbourne hebben vergelijkbare initiatieven uitgewerkt, elk aangepast aan hun unieke stedelijke context. In sommige steden transformeren parkeerplaatsen naar zomerterrassen voor cafés, terwijl andere parklets gebruikt worden voor stadslandbouw of als kleine kunstgalerijen. Maar ook functionele toepassingen zoals fietsenstallingen, borstvoedingsruimtes of minispeelpleinen behoren tot de mogelijkheden.

Biodiversiteit en sociale interactie

De herinrichting van parkeerplaatsen naar groene, bruikbare ruimtes heeft aangetoond dat het bijdraagt aan zowel de biodiversiteit als de versterking van de sociale cohesie. De gebruikers getuigen over hoe deze kleine groene oases in de stad vogels, insecten en zelfs kleine zoogdieren aantrekken, die voorheen verdreven waren door stedelijke expansie. Er kunnen ook andere duurzaamheidsvoordelen gerealiseerd worden zoals waterbesparing. Daarnaast faciliteren deze ruimtes nieuwe vormen van sociale interacties, waarbij buren elkaar ontmoeten, kinderen veilig spelen en omwonenden kleinschalige evenementen organiseren.

Van nadeel naar voordeel

Het grootste voordeel van een parklet is misschien wel dat de nadruk komt te liggen op de mogelijkheden. Wanneer parkeerplaatsen verdwijnen, botst dit vaak op tegenkanting omwille van een veelheid aan redenen. Maar wanneer een parkeerplaats eerst – tijdelijk – wordt ingericht als terras, speelplein voor kinderen of miniparkje, laat het de mensen toe te wennen aan het idee, maar ook te zien wat de meerwaarde is. Wanneer de parkeerplaats later definitief zou verdwijnen, zullen de mensen vooral de voordelen en niet meer de nadelen zien. Al moet ‘definitief’ wel genuanceerd worden, want ook de wisselende invulling van een parklet heeft voordelen en creëert een dynamische sfeer. Parklets geven zo een stukje stad terug aan inwoners en bezoekers.

Ondersteunend beleid

Tijdens de coronapandemie werden flexibele regels opgesteld door steden en gemeenten om buitenruimte in te nemen. Vooral voor de horecasector gaf dit letterlijk en figuurlijk ademruimte. Sindsdien zijn heel wat van die flexibele regels teruggeschroefd en kwam er niet altijd een goed initiatief in de plaats. Om ook inwoners, verenigingen of andere ondernemingen te activeren, is er nood aan een ondersteunend beleid. Dat beleid focust best op het faciliteren en ontzorgen van de potentiële initiatiefnemers. Ook een sterk regelgevend kader is noodzakelijk om de juiste kansen te geven, maar ook om misbruik of verloedering tegen te gaan.

City Making Wien – Grätzl Oase

Wenen startte een aantal jaar geleden al met Citymaking!Wien. De stad ontwierp dit online platform om burgers te faciliteren bij het bedenken, ontwerpen en aanvragen van parklets in Wenen. Naast potentiële locaties, de benodigde basisinformatie en een ontwerptool werden ook verschillende handleidingen en potentiële partners om de parklet te bouwen aangereikt. Een website van het actieprogramma Grätzl Oase vervangt - voorlopig - het platform. Dit programma ondersteunt burgers die zich inzetten voor het verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimte en de gemeenschapsvorming in Wenen. Vooral kinderen en jongeren worden uitgenodigd om deel te nemen. Er worden indieningsronden georganiseerd voor drie types parklets:

1. Groene (mini)parkjes
2. Parklets voor kinderen
3. Parklets voor gemeenschapsactiviteiten

Ondertussen zijn er ook plannen om de tool opnieuw te activeren binnen de overkoepelende campagne ‘Wiener Supergrätzl’ waarmee de stad buurten wil klaarstomen voor de toekomst. Deze campagne maakt deel uit van het actieprogramma Smart Climate Strategy Vienna waar mobiliteit, transport, klimaatadaptatie, gezondheid, sociale inclusie, burgerbetrokkenheid en cultuur centraal staan.

Shared Spaces Program San Francisco

Wat gestart is met een eenvoudige parklet is ondertussen uitgegroeid tot een volwaardig Shared Spaces Program in San Francisco. Niet alleen parkeerplaatsen maar ook voetpaden of volledige straten kunnen tijdelijk of permanent ingenomen worden voor verschillende doeleinden. Er is een vergunningenreglement opgesteld met verschillende voorwaarden. Een stukje stad huren in de vorm van een parkeerplaats kan al vanaf 100 dollar per jaar, tenminste als de invulling geen commerciële activiteit is en steeds voor iedereen toegankelijk is. Huur je als onderneming een parkeerplaats voor een commerciële activiteit, betaal je bijvoorbeeld 2000 dollar per jaar. Voor bepaalde activiteiten zijn er bijkomende vergunningen nodig en dus bijkomende kosten. De overheid voorziet ondertussen in een digitaal dashboard met kaart, handleidingen, voorbeelden en inspiratie. Het programma is succesvol met ondertussen meer dan 1.200 goedgekeurde aanvragen. Volledige straten en zelfs straatblokken worden ondertussen tijdelijk of permanent gehuurd en afgesloten voor autoverkeer.

Katalysator

De opkomst van de parklets illustreert hoe creatieve, kleinschalige interventies een katalysator kunnen zijn voor een bredere transformatie van stedelijke omgevingen. Door het claimen en herinrichten van parkeerplaatsen, bieden parklets niet alleen praktische oplossingen, maar ook een krachtig symbool van hoe steden kunnen evolueren naar meer leefbare, duurzame en inclusieve plekken. Door burgers actief te betrekken en ondersteunend beleid te ontwikkelen, kunnen steden de weg vrijmaken voor een toekomst waarin de auto minder dominant is en de openbare ruimte ten dienste staat van de gemeenschap.