Sssst hier groeien mossen

André Voet: “Nee, toen we dit huis 45 jaar geleden bouwden, was dat niet met het idee om er mos te kweken. Maar toen ik in 2014 op emeritaat ging, startte mijn zoon Wim een eigen bedrijf in huis- en tuinwerken op. In eerste instantie voerde hij renovatiewerken uit:  een gevel, een dak. Maar af en toe kwam er een vraag naar een groene gevel of een groendak. En daar kenden we op dat moment nog niet zo veel van. Dus volgden we samen – mijn zoon en ik – opleidingen, verzamelden we informatie.  

Groene daken, ja maar … 

We leerden ook dat het niet allemaal rozengeur en maneschijn was met die groene gevels en groendaken. Sommige aannemers schreeuwden moord en brand omdat ze problemen voorzagen met de watervoorziening. Ze werken met onderhoudscontracten die stipuleren dat wanneer planten afsterven, ze vervangen moeten worden. En met toenemende periodes van droogte, zagen ze dat onderhoud niet zitten. Op dat moment kwamen mossen als alternatieve begroeiing voor het eerst ter sprake.” 

Mossen dus. André ging er zich in verdiepen. Hij volgde verschillende sessies bij de Werkgroep Bryologie en Lichenologie, waar hij ook Paul Van Sanden, dé mossenspecialist in Vlaanderen, leerde kennen. “Nog steeds adviseert Paul ons over de determinatie en de teelt van mossen”, legt André uit: “Mossen hebben superieure eigenschappen als het op CO₂- en fijn stofcaptatie aankomt. Mossen hebben open cellen, leerden we, en ze halen al hun voedsel via het bladoppervlak. Tot 75% van het fijn stof dat het zo opneemt, gebruikt het als voedsel voor zijn groei. En qua CO₂-captatie doet mos het zo’n 7 keer beter dan een bos.  

Alleen, da’s het nadeel, mossen groeien erg traag. Je kan ze dus wel oogsten en als dakbedekking gebruiken, maar dan duurt het wel even voor er op die oogstplekken nieuwe mossen uitgegroeid zijn. Een mogelijke oplossing: in vitro telen van mossen. En daar hebben we ons met EnGreDi volop op geconcentreerd. We bieden een duurzaam, ecologisch beter alternatief voor Sedum, de vetplantjes zeg maar, die nu vele groendaken sieren.” 

Van 3D-printing naar In vitro kweek 

Voor zijn emeritaat werkte André Voet als prof aan de faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen van KU Leuven. Daar werkte hij op 3D-printing en 3D-scanning. Heel innovatief. Gefinancierd met de kmo-portefeuille volgde hij, samen met zoon Wim, aan de Universiteit Gent een intensieve, hands-on opleiding in het labo in vitro plantenteelt van professor Stefaan Werbrouck. Die was erg enthousiast en ervan overtuigd dat er een VLAIO ontwikkelingsproject in Andrés in vitro plannen zat. 

André: “Dankzij onze in vitro techniek optimaliseren we de groeiomstandigheden (licht, voeding, temperatuur, agitatie, zuurstof, …) dusdanig dat onze mossen tot vier keer sneller groeien dan in de natuur. Maar de belangrijkste meerwaarde is dat wij om mos te produceren de natuur niet moeten leegroven. Bij manier van spreken kunnen we, met wat hier nu aanwezig is, oneindig vermenigvuldigen. Voor volgend jaar rekenen we zo’n 750 vierkante meter (een voetbalveld groot) aan mossen te kunnen produceren. Daarna schalen we nog verder op. Onze in vitro technologie hebben we helemaal onder de knie. De uitdaging zit momenteel nog in het afharden, de laatste fase in ons proces.”  

Van proof of concept naar een bio platform 

André: “Samen met professor Werbrouck werkten we aan een proof of concept voor onze mosproductie. Die bestaat uit 4 fasen: we oogsten sporen van mossen en kweken die onder ideale omstandigheden op in petrischalen, vervolgens kweken we ze verder op in glazen flessen en daarna in bioreactoren, steeds in grotere volumes. De IN VITRO fases vinden plaats in het EnGreDi-labo. Met als extra voordeel dat je er niet eens zoveel ruimte voor nodig hebt.  

Wanneer voldoende mosmassa voorhanden is, zetten we de stap van IN VITRO naar IN VIVO. De IN VIVO stappen vinden plaats in open lucht, waarbij de “mossoep” gedeponeerd wordt op een substraat en de afharding in 4 achtereenvolgende stappen plaatsvindt. In de eerste afhardingsfasen bieden we de juveniele mossen nog de nodige bescherming, terwijl in de vierde en laatste fase de natuurlijke omstandigheden gelden. 

Als substraat hebben we de keuze uit verschillende bioreceptieve materialen. Gaande van geweven en ongeweven textielen tot bioreceptieve bouwmaterialen. 

Met die proof of concept klopte EnGreDi bij VLAIO bedrijfsadviseur Rik Candries aan. Die heeft rond duurzame en circulaire projecten heel wat ervaring en hielp hen het ontwikkelingsproject vorm te geven, te structureren en succesvol in te dienen. André: “Ik moet zeggen dat Rik ons uitzonderlijk goed begeleid heeft. Hij stelde de juiste, kritische vragen. Hij gaf nuttige tips en bracht me ook in contact met Senior Consultants Vlaanderen. Die hielpen mij bij het opstellen van mijn financieel- en businessplan. Ik ben - om het cru te zeggen - een techneut pur sang. De business expertise heb ik via de suggesties van Rik uitgebouwd. In mijn vorig leven als prof had ik bij VLAIO al gezeteld in expertenpanels en evaluatiecommissies. Deze keer zat ik aan de andere kant van de tafel om mijn business case te verdedigen. Dat was best spannend. Eén serieuze tegenvaller moet ik toch vermelden: omdat ik gepensioneerd ben, had ik zelf geen recht op financiële steun. En dat terwijl ik wel financiële risico’s neem.” 

Enabling the green direction 

“Enabling the Green Direction”, of EnGreDi. Dat is de tweede onderneming die ik - opnieuw samen met mijn zoon Wim en met familiekapitaal - oprichtte. Intussen werken hier drie mensen, een sterke, gemotiveerde en gedifferentieerde ploeg. Andrea bijvoorbeeld is een Argentijns-Italiaanse master of science in biologie met een doctoraat in moleculaire- en microbiologie.  Lina is van Litouwse origine met een master in ecologie en milieuwetenschappen. Niels heeft dit jaar zijn graduaat biotechnologie gehaald. Het goede nieuws: we selecteerden hen uit een ruime groep van sollicitanten. En dat vertelt mij dat er heel wat jonge mensen dat ecologische, duurzame aspect van onze missie belangrijk vinden. Ze zetten er enthousiast hun schouders onder. Via een individuele en best wel pittige beroepsopleiding leren we hen de wereld van onze mossen van binnen en van buiten kennen. Want dat vergt toch wel de nodige expertise.” 

Momenteel heeft EnGreDi vier pilots in de pipeline die op het einde van dit jaar operationeel zullen zijn: in twee medische kabinetten stellen we onze luchtzuiveringsunits op. Op vraag van een architect stellen we ook een paneel van 8 vierkante meter op, hij is ook geïnteresseerd in het luchtzuiveringseffect dat dat oplevert. Daar zit m.a.w. nog altijd een stuk R&D in. De vierde pilot is een dak van 46 vierkante meter waarvan de constructie te licht is om een klassiek sedumdak op te plaatsen. De vraag is: wat daarna …?” 

Nood aan Business Development 

André: “Ik zei het eerder al, ik ben een techneut en heb weinig voeling met het commerciële. Ik ben dus beetje bij beetje aan het ontdekken wat de mogelijkheden zijn en welke richtingen we met onze business uitkunnen. Recent stelde ik met bedrijfsadviseur Rik Candries en diens collega Gaëlle Lobelle een Circu-Plan op: in die boeiende workshop prioriteerden we volgende stappen en op basis van het Ecosystem Pie Model brachten we ons ecosysteem in kaart. Dat bracht me waardevolle inzichten bij in het hele ecosysteem waarbinnen we met EnGreDi opereren. We kregen zo heel wat puzzelstukken aangereikt die we nu tot een mooi geheel moeten leggen.” 

“Maar het blijft een gevecht om door te groeien. De kosten die we maken, liggen nog altijd een pak hoger dan de inkomsten. En ons familiekapitaal is ook niet onuitputtelijk. We kijken dus volop uit naar financiële ondersteuning van ons project. Daarom dat we ook in overleg met bedrijfsadviseur Bie Boudolf naar die financiering kijken: wat is er daar mogelijk? Naar welk type investeerders kijken we best? Op basis van hun advies pitchten we bij de Adviesraad Impact Ondernemen van Trividend. En met de steun van VLAIO zijn we ook geselecteerd voor het Find Your Co-Founder-programma van Netwerk Ondernemen.” 

“We krijgen regelmatig vragen, bv. van de Franse firma, PowerOfMoss. Die halen momenteel hun mossen bij een Duitse firma, die ze op hun beurt uit de natuur halen. Alleen, zoals ik hierboven vertelde: een hectare mos weghalen is qua CO₂ zeven keer erger dan een hectare bos. Omdat zij anticiperen op een verstrenging van de reglementering rond mossen, biedt onze oplossing een volwaardig alternatief. 

“We hebben ook een mogelijk interessant contact met een belangrijke firma die in de BeNeLux actief is met interieurvergroening. Zij plaatsen allerhande planten in shopping centra en bij bedrijven. Daaronder ook moswanden en -kaders.. Maar al die moswanden die ze nu verkopen zijn dood mos. Je kan dat vergelijken met kunstgras. Je kan dat proper vinden, maar dat is wél dood, he. Schoon van ver, maar ver van schoon.” 

“Ik ben benieuwd en bezorgd hoe al die puzzelstukjes in elkaar zullen passen.” 

Overzomeren zonder onderhoud 

André: “Want het is een beloftevolle onderneming. Een voordeel t.o.v. de huidige groendaken dat we nog niet benoemden, is het onderhoud. Dat is er namelijk nauwelijks. Wordt het te warm en te droog – zoals we nu steeds vaker vaststellen in de zomer – dan gaan mossen in een soort van slaaptoestand. Je hoeft er dus geen druppel water aan te spenderen. Net zoals bomen in de winter hun bladeren verliezen, verkleuren mossen afhankelijk van het seizoen. Maar bij de eerste regendrup flakkeren ze meteen terug op.”