Naar een circulaire toekomst
Laatste update: 16/11/2023
In de natuur gaat niets verloren. Het is een gesloten systeem waarin alles voedsel is van iets anders. Dat in tegenstelling tot hoe wij tot nu toe onze economie veelal uitbouwden, het take-make-waste model van de lineaire economie: we ontginnen ruwe materialen, maken er producten mee, transporteren en verkopen ze. Zijn ze stuk of voldoen ze niet langer, dan verdwijnen ze als afval. Driewerf helaas voor onze planeet en onszelf, maar dat afval verdwijnt nooit echt.
En dus zijn we er intussen achter dat we maar beter een voorbeeld aan de natuur kunnen nemen. Zeker nu we ook meer en meer beseffen dat ook de grondstoffen waarmee we werken niet oneindig zijn. Het concept ‘circulaire economie’ krijgt de wind in de zeilen. Maar wat is het precies? Wat gebeurt er daarrond in Vlaanderen? Bij wie kan je als ondernemer allemaal terecht? In dit dossier geven we jou een overzicht van wat er allemaal speelt als we het over circulaire economie hebben. Zonder volledigheid na te streven, krijg je toch een goed beeld van waar het om draait. We tonen jou het bos én de bomen, zeg maar.
Circulaire Economie – een podcast
Leg hier je oor te luisteren. Brigitte Mouligneau, transitiemanager Circulaire Economie bij Vlaanderen Circulair, Yves De Weerdt, onderzoekscoördinator duurzame transities bij VITO en Karel Van Acker, professor Circulaire Economie aan KU Leuven laten heel bevattelijk hun licht schijnen op dit topic. Met sterke voorbeelden en concrete uitdagingen tonen ze de mogelijkheden die de circulaire economie ons biedt zonder de moeilijkheden uit de weg te gaan. Een prima vertrekpunt om je in dit topic te verdiepen.
Lineair versus circulair
De lineaire en circulaire economie verschillen fundamenteel van elkaar: in een lineaire economie worden grondstoffen gedolven, verwerkt tot een product en na gebruik gooien we het product weg. In een circulaire economie sluiten we de kringlopen van al deze grondstoffen en dat vereist veel meer dan alleen recycleren. De circulaire economie verandert de manier waarop we waarde creëren en waarde behouden, hoe we de productie verduurzamen en welke businessmodellen we daarvoor gebruiken.
Drie principes, 10 keer R
Een circulaire economie hanteert drie basisprincipes:
- Je ontwerpt om afval en (milieu)vervuiling te vermijden;
- Je houdt producten en materialen zoveel mogelijk in gebruik;
- Je regenereert natuurlijke systemen.
Die principes laten zich makkelijk hertalen in Engelse werkwoorden die beginnen met een R. Ongetwijfeld ken je het reduce, reuse, recycle principe, dat in 2009 nog door Jack Johnson in een eenvoudig maar catchy kinderliedje werd vereeuwigd. Maar intussen hebben we dat 3-luik aangevuld met nog 7 extra R’en: Refuse, Rethink, Resell, Repair, Refurbish, Remanufacture en Re-purpose. Dat is natuurlijk een gimmick, maar het toont wel aan dat er op heel wat vlakken winst te boeken valt. Niet enkel bij de bron of bij het levenseinde van een product. Maar in alle tussenstappen kan een circulaire kijk, nieuwe mogelijkheden opleveren. Wellicht is dat dé belangrijkste les voor ondernemers vandaag, zoals één van onze sprekers in de podcast het stelde: je hoeft niet meteen een volledig circulaire onderneming te ambiëren, wél is het nuttig en nodig om te kijken waar jouw onderneming kan inschakelen in een circulaire waardeketen.
Misschien wel dé belangrijkste les? ‘Hoe word ik een volledig circulaire onderneming’ is niet de juiste vraag. Wél is het nuttig en nodig om te kijken hoe en waar je jouw onderneming kan inschakelen in een circulaire waardeketen.
Het voorbeeld van YumaLabs illustreert dat wonderwel. Het produceert brillen uit gerecycleerd materiaal. Vervolgens zijn deze brillen zo ontworpen dat ze zelf ook makkelijk te demonteren en recycleren zijn. Full circle circulair ben je echter pas, wanneer die potentiële mogelijkheid om gebruikte brillen te recycleren ook gerealiseerd wordt. En dus voorziet de onderneming in de mogelijkheid om je bril – volledig gratis – na gebruik terug te sturen. Zo ontstaat een waardeketen, waarin verschillende spelers participeren.
Het bredere plaatje
Het bovenstaande verhaal illustreert nog twee andere belangrijke aspecten van de circulaire economie: systeemdenken en samenwerking. Bij het bekijken van je product met een circulaire bril volstaat het niet om enkel de laatste schakel in de ketting te bekijken: hoe kunnen we afval zoveel mogelijk vermijden? Denk aan methodes om de levensduur van je product te verlengen (tweedehandsgebruik, of producten die je 'as a service' aanbiedt) of aan recuperatie en hergebruik in andere toepassingen.
Da’s sowieso een goede eerste stap, maar je kan je nog veel meer kritische vragen veroorloven: Hebben we voor alles wat we maken echt ruwe materialen nodig? Kunnen we niet beter gebruik maken van wat we nu als afval beschouwen om onze natuurlijke bronnen te sparen? (Wist je bv. dat recuperatie van koper maar 10% tot 20% van de energie vergt die het ontginnen van nieuwe kopermijnen nodig heeft?) Hebben we voor al onze productieprocessen werkelijk zoveel water (ook zo'n eindige bron) nodig? … En ook bij het produceren, transporteren en vermarkten van producten kan het lineaire denken op heel wat manieren doorbroken worden.
Circulaire bedrijven werken samen, doen aan open innovatie; dat maakt ze ook wendbaarder. En dat heeft zijn voordelen in tijden van een coronacrisis: wendbaarheid in hun producten en diensten, in hun financiering, meer bezig met de volledige waardeketen en daarom veerkrachtiger!
Bij circulair denken is het zaak je volledige waardeketen kritisch onder de loep te nemen en te kijken waar je een verschil kan maken. Dat levert nieuwe inzichten op, soms ook nieuwe mogelijkheden tot samenwerking met bedrijven of organisaties waar je eerder nog niet aan dacht. En uit een recente studie van Vlaanderen Circulair blijkt dat net die nieuwe vormen van samenwerking de veerkracht van jouw bedrijf ten goede komen.
Er zijn verschillende initiatieven om de omslag naar een circulaire economie te ondersteunen. In de VLAIO subsidiedatabank vind je daarover een uitgebreide toelichting.
Green Deals: doe mee!
Green Deals in Vlaanderen zijn innovatieve groene samenwerkingsprojecten rond water, voedsel, circulaire economie en tal van andere thema's. Neem je deel aan zo’n deal, dan ga je een vrijwillige overeenkomst aan met de Vlaamse overheid. Jij onderneemt duurzame acties en leert van andere organisaties. De overheid neemt knelpunten weg en zet je engagement in de verf.
Green Deal Duurzame Zorg
De zorg- en welzijnssectoren vangen mee de fysieke, mentale en sociale gevolgen van de klimaatveranderingen en een vervuilde leefomgeving op. Terzelfdertijd dragen ze ook zelf bij aan deze problemen. Deze vicieuze cirkel wil men doorbreken met de Green Deal Duurzame Zorg die loopt van maart 2023 tot eind 2026.
Interesse om met je bedrijf of organisatie deel te nemen aan deze Green Deal? Wil je enkele voordelen van deelname kennen? Ontdek hier wat deelname betekent.
Enkele ondernemingen gingen je al voor wat betreft circulariteit in de zorg. Denk maar aan duurzame verzorgingsproducten, cleane huishoudproducten en circulaire schoonmaakparels. En wist je dat ook ziekenhuizen inzetten op circulariteit? Zo ging het Universitair Ziekenhuis Gent op zoek naar een duurzamer alternatief voor de aankoop van hun werkkleding en startte ZNA Ziekenhuizen een proefproject op rond het recycleren van operatiemateriaal. Zorgbedrijf Antwerpen koos in hun bestek voor herbruikbaar incontinentiemateriaal in samenwerking met Entusia.
Krijg je er maar niet genoeg van? Ook bij de circulaire doeners van Vlaanderen Circulair zijn er verschillende circulaire projecten te vinden binnen de gezondheidszorg. Ben je benieuwd naar andere vormen van innovatie binnen de zorg, neem dan zeker eens een kijkje naar ons themadossier Innovatie in de zorg.
Andere Green Deals
Binnen het thema circulaire economie, zijn er nog tal van andere Green Deals die interessant zijn, zoals de Green Deal Huren en Delen, de Green Deal Circulair Bouwen, de Green Deal Circulair Aankopen en de Green Deal Anders Verpakt. Deze laatste gaat op zoek naar oplossingen om hergebruik en preventie van verpakkingen in de distributiesector te stimuleren.