Meemoo, Vlaams instituut voor het archief, stelt waardevolle kunstwerken digitaal veilig voor de toekomst
Op 26 juni 2023 trok meemoo, Vlaams instituut voor het archief, naar de historische Sint-Leonarduskerk van Zoutleeuw. Opzet van de dag? Vijftien van de aanwezige Vlaamse topstukken hoogwaardig digitaliseren in 2D én via 3D-scanning, een techniek die nog maar zelden gebruikt wordt in de Vlaamse en zelfs Europese erfgoedsector. Dat de inhoud van deze zeldzame kunstwerken nu digitaal veiliggesteld wordt voor de toekomst, is mogelijk dankzij EFRO-middelen.
Vlaanderen is heel wat topstukken rijk. Deze unieke erfgoedobjecten met een archeologische, (cultuur)historische, artistieke of wetenschappelijke waarde voor Vlaanderen, hebben echter vaak nog geen digitale kopie. Dat ze zich bevinden op moeilijk bereikbare locaties of niet in de vaste opstelling staan, zorgt er bovendien voor dat ze moeilijk toegankelijk zijn.
Wat dit project uniek maakt is dat het het digitaal toegankelijk maken van heel divers erfgoed combineert met het toepassen van innovatieve digitale technieken op grote schaal.
Dankzij het EFRO-project Gecoördineerd Initiatief voor Vlaamse Erfgoeddigitalisering (GIVE) kan meemoo nu een inhaalbeweging maken. Tegen eind 2023 zullen er bijna 260 topstukken hoogwaardig gefotografeerd of gescand zijn in 3D. Naast topstukken digitaliseert meemoo in het GIVE-project ook 170.000 glasplaten en 630.000 krantenpagina’s, en wordt het audiovisuele materiaal van zo’n 120 cultuur- en overheidsorganisaties via machine learning verrijkt met metadata. Het project maakt deel uit van het relanceplan Vlaamse Veerkracht van de Vlaamse overheid.
21 erkende topstukken op één plaats
De Sint-Leonarduskerk in Zoutleeuw werd gespaard van de Beeldenstorm, waardoor het een belangrijke erfgoedlocatie is met maar liefst 21 erkende topstukken uit de 13e tot 16e eeuw: van schilderijen tot gedetailleerde retabels en houten beelden. Het is uniek dat er zich zoveel onmisbare erfgoedobjecten in éénzelfde locatie bevinden. Vijftien van de topstukken in de kerk kregen in het kader van het GIVE project op één dag tijd een digitale reproductie, waarna ze toegankelijk gemaakt kunnen worden voor het brede publiek.
Hoogwaardige digitalisering is geen sinecure
Deze topstukken digitaliseren is geen vanzelfsprekende opdracht. De grote beelden wegen elk al snel meer dan 100 kilogram en staan op moeilijk bereikbare locaties, kwetsbare schilderijen zitten ter bescherming in een geklimatiseerde vitrine. Dat er op één dag tijd vijftien topstukken gedigitaliseerd werden, is dus wel uniek. Om beelden te kunnen scannen in 3D moet je bovendien rondom het beeld kunnen bewegen. De beelden verplaatsen om dat mogelijk te maken, is niet zonder risico. Daarom nam meemoo een professionele art handling firma onder de arm. Deze firma haalt de sculpturen veilig en verantwoord van hun sokkel.
In de Europese erfgoedsector is het nog uitzonderlijk dat kunstobjecten in 3D gedigitaliseerd worden. Meemoo ziet hier de grote waarde van in, zeker in de context van bedreigd en verdwijnend erfgoed.
We moeten er ons van bewust zijn dat erfgoed kan verdwijnen. Denk bijvoorbeeld aan de Notre Dame die enkele jaren geleden is afgebrand. Dankzij technieken als 3D-scanning kunnen we de erfgoedobjecten in de kerk gelukkig voor altijd bewonderen, omdat je nu de digitale objecten hebt. Met de scans die we hebben gemaakt, kan je bijvoorbeeld een perfecte analoge kopie maken via 3D-printing. Zo zorgen we ervoor dat de werken in Zoutleeuw de tand des tijds blijven doorstaan.
Klaar voor hergebruik
Eind dit jaar zullen de eerste topstukken, glasplaten en kranten verschijnen op een projectwebsite die nu in de maak is. Hier zal meemoo zowel de opgedane kennis als een greep uit de gedigitaliseerde stukken delen. Steeds in overleg met de collectiebeheerders uiteraard. Op termijn is het de bedoeling dat zo veel mogelijk van de gedigitaliseerde objecten online beschikbaar zijn. Houd dus zeker de website van meemoo in de gaten, en neem als eerste een kijkje.
Het GIVE project werd gesteund in het kade van REACT EU, het herstelprogramma van de Europese Unie naar aanleiding van de COVID-19 pandemie. Het project ging van start in juli 2021 en loopt nog tot eind 2023. Meemoo ontving voor de uitvoering van het GIVE project een Europese steun van 2,7 miljoen euro.