Is een omleidingsweg de oplossing voor verkeersoverlast, veiligheid en handelsbehoud?

Kernen langs steenwegen. Het is een veelvoorkomende situatie in Vlaanderen. Wie dan aan kernversterking wilt doen, botst al snel op een aantal praktische drempels. Hoe verzoen je doorgaand verkeer met bestemmingsverkeer? Hoe zorg je voor een optimale verkeersveiligheid voor alle weggebruikers? Is er voldoende ruimte voor groen, rustplekken of terras? Of hoe creëer je gezelligheid en verbinding? Een mogelijk scenario is de aanleg van een omleidingsweg. Een meer ingrijpende aanpak waarvan het effect enkel theoretisch in te schatten is. Aan de hand van twee Vlaamse en één Nederlands voorbeeld zoomen we in op de praktijk.

Maasmechelen: succesverhaal van de jaren '90

Maasmechelen, eind jaren '90. De gemeente stond voor een grote uitdaging met de ontwikkeling van Maasmechelen Village, een winkelcentrum dat aanzienlijke bezoekersaantallen zou trekken. Destijds was Georges Lenssen burgemeester. “Het project was belangrijk op veel fronten. Niet in het minst voor de tewerkstelling van laaggeschoolden. Maar de realisatie van het project kon er enkel komen als we de verwachte verkeersdrukte onder controle kregen,” aldus Lenssen. De oplossing bestond in de aanleg van een ontsluitingsweg vanaf de afrit van de E314 naar het voormalige mijnterrein. “Dankzij minimale onteigeningen werd een nieuwe verkeersader gecreëerd die het winkelgebied optimaal ontsloot. Dat gebeurde niet zonder slag of stoot. Bij dergelijke ingrijpende plannen komt de oppositie met kritiek. Er waren dan ook acties tegen het plan, maar uiteindelijk zijn we er toch in geslaagd om het uit te voeren.”

Een 'vreemd plan' dat werkt 

In eerste instantie oogstte het idee veel kritiek. Het leek een vreemde keuze, maar nu, ruim 25 jaar later, is het succes onmiskenbaar. De centra van deelgemeenten Mechelen-aan-de-Maas en Eisden zijn verkeersarmer geworden en de tevredenheid is groot. Wat eerst een ontsluitingsweg was, doet nu dienst als een echte omleidingsweg. Het is ondertussen zelfs de drukste weg van Maasmechelen geworden. Die heeft niet alleen de verkeersoverlast verminderd, maar ook de leefbaarheid van de betrokken dorpskernen vergroot.

Leopoldsburg: op zoek naar de juiste balans

In tegenstelling tot Maasmechelen worstelt Leopoldsburg nog steeds met de gevolgen van doorgaand verkeer. De N73, een belangrijke verkeersader, snijdt dwars door de gemeente en veroorzaakt overlast en een relatief hoog aantal ongevallen. Met 27,93 ongevallen per 100 kilometer in 2022, ligt het aantal ongevallen significant hoger dan het provinciale gemiddelde. Schepen van Mobiliteit, Marleen Kauffmann, schetst de situatie: “Onze gemeente heeft veel doorgaand verkeer te verwerken, zeker zolang de Limburgse Noord-Zuidverbinding nog niet volledig gerealiseerd is. Dit zorgt voor een onveilige en onaangename leefomgeving voor onze inwoners.” De congestie en de verkeersonveiligheid benadrukken de noodzaak van een structurele oplossing. “We zijn in gesprek over een mogelijke omleidingsweg. Het doel is helder: het doorgaande verkeer uit het centrum weren om de veiligheid en leefbaarheid te verhogen.”

Onderdeel van een groter verhaal

Kauffmann benadrukt dat de geplande ontsluitingsweg richting de zone Reigersvliet, waar plannen zijn voor een gevangenis, een KMO-zone en een containerpark, slechts de eerste fase is van een groter plan: "Het uiteindelijke doel is een volledige omleidingsweg rond Heppen en Leopoldsburg. Deze eerste fase, met een tijdelijke ontsluiting via de Craenenhoefweg, biedt al enige verlichting voor het zware vrachtverkeer dat nu dwars door het centrum rijdt." De Craenenhoefweg dient als een tijdelijke bypass en biedt alvast een voorproefje van de potentiële voordelen van een volledige omleiding. Een definitieve oplossing vereist echter een meer omvattende aanpak.

Verkeersveiligheid versus leefbaarheid voor ondernemers

De cijfers onderstrepen de urgentie. In 2022 registreerde Limburg 2.825 verkeersongevallen.  De 27,93 ongevallen per 100 kilometer in Leopoldsburg illustreren de disproportionele impact van het doorgaande verkeer op de gemeente. Een omleidingsweg kan het doorgaande verkeer afleiden en de verkeersveiligheid verbeteren, maar de economische impact op het centrum mag niet worden onderschat. Als verkeersstromen volledig worden omgeleid, kan dit negatieve gevolgen hebben voor lokale winkels en voorzieningen. Een zorgvuldige afweging tussen verkeersreductie en het behoud van economische activiteit is essentieel.

Kauffmann erkent deze uitdaging: "Door het zware verkeer uit het centrum te weren, creëren we ruimte voor een aantrekkelijker en leefbaarder gebied. Maar we moeten ook rekening houden met de lokale economie. Het is een zoektocht naar evenwicht." Ze wijst op de geplande verbeteringen in het centrum, zoals wandel- en fietspaden,  groenere publieke ruimtes en een stimulering van de lokale handel, om de aantrekkelijkheid te vergroten. "We willen een levendig centrum creëren waar mensen graag verblijven en winkelen, onafhankelijk van de omleidingsweg," aldus Kauffmann. De gemeente investeert in de herinrichting van de openbare ruimte om een aangenamere omgeving te creëren voor bewoners en bezoekers. Fietsvriendelijke infrastructuur wordt aangelegd, mede dankzij subsidies die specifiek gericht zijn op duurzame mobiliteit. De fotocarrousel toont een aantal verschillende delen van het omleidingstraject (Craenenhoefweg - N73) en legt meteen ook de diversiteit ervan bloot.

Intensief overleg

De realisatie van de finale omleidingsweg  is een complex project. Naast de economische aspecten spelen ook ecologische factoren een belangrijke rol. De impact op de omliggende natuurgebieden wordt zorgvuldig onderzocht en er wordt gezocht naar oplossingen die de ecologische voetafdruk minimaliseren. Bovendien is er intensief overleg met alle betrokken stakeholders, inclusief bewoners, ondernemers en milieuorganisaties, om draagvlak te creëren voor het project.

Leren van andere voorbeelden

Kauffmann kijkt optimistisch naar de toekomst en trekt parallellen met de succesvolle aanpak in Maasmechelen. "We leren van de ervaringen in andere gemeenten en streven naar een oplossing die zowel de verkeersproblematiek aanpakt als de leefbaarheid en economische vitaliteit van Leopoldsburg versterkt." De uiteindelijke ambitie reikt verder dan enkel een omleidingsweg. De gemeente wil investeren in een breed scala aan infrastructuurprojecten om de bereikbaarheid en duurzaamheid te verbeteren en Leopoldsburg te positioneren als een aantrekkelijke plek om te bezoeken, wonen, werken en ondernemen.

De complexiteit van omleidingswegen

Het succes van Maasmechelen bewijst dat omleidingswegen effectief kunnen zijn. Toch is elke situatie uniek. Wat in de ene gemeente werkt, kan elders averechts uitpakken. Een omleidingsweg vereist maatwerk en een integrale aanpak. Het doel moet zijn om de verkeersdruk te verlagen zonder de vitaliteit van de gemeenschap te schaden. Kauffmann benadrukt de complexiteit van het project in Leopoldsburg: "We moeten rekening houden met ecologische factoren, bestaande infrastructuur en de belangen van verschillende stakeholders. Het proces is soms traag, maar noodzakelijk voor een breed gedragen oplossing." De verlichting van het verkeer in Maasmechelen heeft de sfeer verbeterd en ruimte gecreëerd voor voetgangers, wat de lokale handel ten goede is gekomen. Tegelijkertijd bestaat de vrees dat een omleidingsweg het centrum te veel kan isoleren en klanten wegleidt. Zonder een gerichte strategie om het centrum aantrekkelijk te houden, kan een dergelijke ingreep de economische dynamiek juist verstoren.

Reeks aanpassingen in Uithoorn

Historisch gegroeide situatie

In het Nederlandse Uithoorn snijdt de N201 sinds 1939 de gemeente in twee delen. In de daaropvolgende jaren groeide Uithoorn uit van een lintdorp naar een gemeente van zo’n 30.000 inwoners. De verkeersdrukte op de N201 steeg mee met groeiende overlast van verkeer, geluid en geur van auto’s en vrachtwagens. De lokale handel langs deze weg staat onder druk. Ook de monotone nieuwbouwontwikkelingen met veel beton die er kwamen in de jaren ’90 zijn geen meerwaarde. Resultaat was jarenlange leegstand van zowel winkels, kantoren als dienstverleners.  

De omleidingsweg

In 2013 werd een omleidingsweg voor de N201 gebouwd die tot 60% van het (doorgaand) verkeer uit het centrum moest weren. Opvallend was dat voorbereidende studies steeds bevestigden dat doorgaand verkeer helemaal weren én ook het centrum bereikbaar houden niet haalbaar bleek. De tweedeling bleef dus in stand en de uitdaging om verkeer ondergeschikt te maken aan de verblijfsfunctie van het gebied bestond nog steeds.

Aanpassen verkeersstructuur

In 2022 kwam daarom de Nieuwe Groene Verkeersstructuur. Dit betekende de opsplitsing en scheiding van de rijbanen door een grote brede groene middenberm vol bomen. Deze aanpak zou de start van de opwaardering en vergroening van het centrum blijken. 

Gedurfd plan

Het lokaal bestuur legt in 2024 in een gedurfd plan op tafel waarmee het aan de slag gaat. In dat plan werd het gebied opgeknipt in deelzones en werd een ambitieus programma vooropgezet. Het transformeren van leegstaande gebouwen naar appartementen en zorgwoningen, het behoud van enkele historisch elementen, de aanleg van een park, gepaste sfeerbepalende architectuur opleggen, etc. Net als in Leopoldsburg en Maasmechelen moet de omleidingsweg zijn de omkaderende ingrepen om het centrum zelf ook versterken erg van belang. Een goede projectorganisatie, visie op lange termijn, zichtbare maken van doelstellingen en een doortastende overlegstructuur vormen volgens de uitvoerders de speerpunten van de nu succesvolle transformatie in Uithoorn.