Hydroloog Patrick Willems (KU Leuven): “Waterschaarste heeft enorme economische impact”

Moeten we ons zorgen maken?  

Ja. De klimaatwijziging zorgt voor meer extremen: lange droge periodes wisselen af met intense regenval. Door de uitstoot van broeikasgassen stijgt de temperatuur wereldwijd en bevat de atmosfeer meer waterdamp. Water verdampt tot de lucht verzadigd is. Zolang de verdamping blijft doorgaan, hebben we droge periodes. Als de lucht verzadigd geraakt, krijgen we intense neerslag. We krijgen jaarlijks dus niet meer of minder neerslag, maar we zien meer extremen. En dat leidt tot waterschaarste en wateroverlast.  

Het geheugen is kort. We hebben net een natte herfst en winter achter de rug, met wateroverlast op bepaalde plaatsen. Dat betekent echter niet dat het deze of volgende zomers niet opnieuw extreem droog kan worden. De afgelopen zeven jaar hebben we vijf keer te maken gehad met een extreem droge zomer. Vroeger deden zo’n zomers zich maar één keer om de 20 à 50 jaar voor. De klimaatverandering is niet meer iets van de toekomst, het doet zich nu al voor. We moeten ons daarom beter wapenen tegen waterschaarste.  

Waarom is het in België erger gesteld dan in andere landen?  

We zijn in België erg kwetsbaar voor zowel waterschaarste als wateroverlast. Daar zijn verschillende redenen voor. Onze hoge bevolkingsdichtheid is er één van. Door de dichte bebouwing krijgen we sneller wateroverlast. Lange droge periodes leiden dan weer sneller tot waterschaarste. We hebben heel wat water, maar we zijn ook met veel. Als je kijkt naar de waterbeschikbaarheid per persoon, dan zijn we van alle OESO-landen het land met de vierde laagste waterbeschikbaarheid per persoon. 

We hebben ook een aantal sectoren die heel veel water nodig hebben, denk aan de industrie en de landbouw. Ook daar zijn we kwetsbaar omdat we niet dezelfde natuurlijke rijkdom hebben als andere landen. Nederland heeft bijvoorbeeld de Rijn, die in de lente veel smeltwater uit de Alpen binnenbrengt, water dat door Nederland deels gestockeerd wordt. Hier zijn geen zo’n grote rivieren. Onze rivieren zijn regenrivieren: als het nat is, voeren ze water af naar de zee. Als het droog is, dan slinkt het water heel snel naar lage debieten en komt bijna geen water meer binnen. We zijn dus heel afhankelijk van neerslag.  

Welke problemen kunnen bedrijven krijgen door het meer extreme weer?  

Bedrijven hebben water nodig voor hun productieprocessen. Tijdens een extreem droge periode is minder water beschikbaar dan de totale waterbehoefte vanuit industrie, landbouw en huishoudens. De voorbije zomers waren er al captatieverboden: uit de kleinere waterlopen mocht geen water meer onttrokken worden. Dit had vooral een impact op landbouwers. In september 2019 en augustus 2022 dreigde ook waterschaarste in grotere waterlopen zoals het Albertkanaal en het kanaal Gent-Terneuzen, twee belangrijke assen voor de industrie. Toen werden er plannen klaargemaakt om bedrijven te verplichten hun waterinname te verminderen.  

Uiteindelijk kon De Vlaamse Waterweg dat verhinderen door allerlei andere maatregelen. Zo werd gegroepeerd schutten ingevoerd bij sluizen: meerdere schepen moesten blijven liggen en tegelijk door de sluizen gaan om water te besparen. Er werden pompen geplaatst om water aan de sluizen terug te pompen. Op bepaalde waterlopen golden diepgangbeperkingen. Hydrokrachtcentrales werden stil gelegd om water te besparen. Langs het Albertkanaal en de Kempische kanalen mocht geen water ingenomen worden in de irrigatiekanaaltjes naar de droge zandgronden van de Kempen.  

Door die maatregelen is het gelukt om waterschaarste te voorkomen, maar de droogte had even goed nog een aantal weken langer kunnen aanhouden. Door klimaatverandering verwacht je dat die kans zal toenemen. De kans op waterschaarste neemt dan ook toe. Mocht dat gebeuren, dan zal dat een enorme economische impact hebben. Bedrijven onderschatten dit risico. Zonder water zullen bepaalde bedrijven voor een periode moeten sluiten.  

Wat raad je bedrijven aan om te doen?  

Bedrijven gaan er nog te vaak van uit dat het niet zal gebeuren. Het is niet omdat het nog niet gebeurd is, dat het niet zal gebeuren. De kans dat ons huis afbrandt is klein, maar we hebben allemaal een brandverzekering. Een waterscan is ook een vorm van risicobeheer. Zolang er geen waterschaarste is, zullen de inspanningen groter zijn dan de baten. Maar je moet rekening houden met de risico’s die je hebt. Als je dat doet en de gevolgen van waterschaarste afweegt tegen de baten van mogelijke oplossingen, dan kom je voor veel bedrijven tot de conclusie dat die investeringen lonen. 

Bedrijven kunnen verschillende zaken doen. Ik adviseer om eerst een waterscan te laten maken. Waarvoor gebruik je water? Hoeveel is dit? En waar komt het vandaan? Breng daarna ook de risico’s in kaart: als er waterschaarste is, hoeveel kans heeft je bedrijf op bepaalde gevolgen? En denk dan na over de alternatieven: hoe kan je de risico’s beperken? Hoe kan je zelfredzamer worden? Maak een plan voor de mogelijke maatregelen en bereken de kosten en baten. Daarna kan je beslissen over de investeringen die je kan doen om de risico’s te beperken.  

Welke investeringen kunnen bedrijven doen?  

Bedrijven kunnen water hergebruiken door zuiveringstechnologie te installeren. Ook kunnen ze inzetten op waterzuinige technologie die ervoor zorgt dat ze minder water gebruiken voor eenzelfde productie. Als je bedrijf heel veel dakoppervlakte heeft, kan je het regenwater verzamelen in een grote regenwaterput en het gebruiken voor een deel van het productieproces. Dit zijn allemaal oplossingen die de zelfredzaamheid van bedrijven verhogen en ze minder kwetsbaar maken tijdens extreme droogteperiodes.  

Zijn er nog andere redenen waarom bedrijven actie moeten ondernemen om hun waterverbruik te verduurzamen?  

Naast de economische redenen, zijn er ook de ecologische redenen. Water is een bijzonder waardevolle maar schaarse grondstof. We hebben er niet te veel van en moeten er spaarzaam mee omspringen. Bedrijven die investeren in circulaire of duurzame oplossingen, dragen hun eigen steentje bij. Het kan voor hen ook een belangrijk uithangbord zijn.